Amputasyon

Amputasyon nedir?

Amputasyon artık hastaya bir faydası olmayıp, şiddetli ağrı oluşturan yada sağlığı tehdit eden kol yada bacağın bir bölümünün kesilip alınmasıdır. Genellikle parmak, ayak, bacak yada kol kesilir. Her he kadar kötü bir sonuç olarak kabul edilse bile, amputasyon tedavi yöntemleri içinde yer alan bir son duraktır. Ampute edilen bacak yada kol yerine, gerektiğinde protez (yapay kol veya bacak) takılır.

Amputasyon bir çok nedenle yapılmakla beraber, en sık neden çoğu kez ateroskleroza bağlı ileri evre damar hastalıklarıdır. Damar hastalıkları zamanında tedavi edilmediğinde yada artık dokunun kanlanmasını sağlayacak bir tedavi seçeneği kalmadığında, dokular canlılıklarını geri döndürülemeyecek düzeyde yitirir ve son seçenek olarak amputasyon gerekir. Bazen dokuda damar hastalığı nedeni ile tedaviye cevap vermeyen şiddetli ağrı yada enfeksiyon nedeni ile amputasyon yapılır.

[quick-content]

Hazırlık

Amputasyon yapılmadan önce doktor hastanın genel sağlığını ve amputasyon planlanan kol yada bacağın durumunu değerlendirir. Amaç amputasyon yapmadan dokunun kurtarılıp kurtarılamayacağına karar verilmesidir. Hastanın genel durumu, kesilmesi planlana yerin rengi, kokusu, akıntı, gangren, enfeksiyon ve ağrı olup olmadığı, parmak yada ayağı hareket ettirip ettiremediği değerlendirir.

Bacağın yada kolun kurtarılıp kurtarılamayacağını değerlendirmek için doku dolaşımını değerlendirmek için renkli Doppler ultrason ve gerekirse anjiografi istenebilir. Şişmanlık, şeker hastalığı, kalp yetmezliği, yüksek kan basıncı, böbrek yetmezliği ve enfeksiyonlar amputasyon riskini ve amputasyon sonrası riskleri artırır. Doktor tüm bu bilgilerin ışığında amputasyon ve seviyesine karar verir. Ameliyat ve anestezi şekline göre hastanın kullanmakta olduğu ilaçlar kesilir.

Ne zaman amputasyon gerekir?

Genelde amputasyon damar hastalıkları, yaralanmalar ve kanser nedeni ile yapılır. En sık neden damar tıkanıklıklarıdır. Genel olarak tüm amputasyonların %90 nı damar tıkanıklıkları nedeni ile yapılır. Diğer tedavi yöntemleri ile yapılan tedavinin başarısız olduğu, ya da hastanın planlanan tedavi yöntemlerine uygun olmadığı düşünüldüğünde amputasyon gerekir.

Eğer amputasyon yapılmaz ise gangren ve enfeksiyon ilerleyip hastanın hayatını tehlikeye sokar. Bununla beraber bir dokuda damar ameliyatı yapılmayacağını söylemek çok subjektiftir. Eskiden yapılamaz denilen bir çok damara başarı ile ameliyat yapılıp, önceleri kesileceği düşünülen bir çok bacak kurtarılabilmektedir.

Amputasyonda ne yapılır?

Amputasyon yapmak için olabildiğince canlı dokular korunarak, geride işlev görebilecek kadar bir bacak bölümü bırakılarak hastalıklı bölüm kesilir. Amaç bir an önce yara iyileşmesini sorunsuz olarak sağlamak ve hastaya yapay bacak takıldığında yeterince hareket olanağı kazandırmaktır. Amputasyonun seviyesine karar vermek ciddi bilgi ve deneyim gerektirir. En az doku kesilip, geride kalanın iyileşmesini sağlayabilmek için, yapılacak kesi seviyesine Laser Doppler, doku oksijen basıncı, doku ısısı ve fotopletismografi gibi yöntemlerle karar verilir.

Bacak kesilse bile kesilmeye neden olan damar tıkanıklığı yerinde durmaktadır. Eğer uygun planlama yapılmamış ise geride kalan doku iyileşmez ve bu durumda tekrar daha yukardan amputasyon gerekebilir. Bu zaten genel durumu bozuk yaşlı hastaların, daha uzun süre hastanede kalmaları ve başka bir çok sorun yaşanması anlamına gelir.

Seviyeye karar veriledikten sonra hastaya uygun bir anestezi yapılır ki bu çoğunlukla belden uyuşturularak yapılan spinal yada epidural anestezidir. Cerrah planlandığı gibi kesiyi yapar, adeleleri, kemiği keser, damar ve sinirleri kesip bağladıktan sonra doku içinde biriken kan ve serumu dışarı almaya yarayan bir plastik boru (dren) yerleştirdikten sonra dokuları ve cildi dikerek ameliyatı sonlandırır. Bu aşamada amaç kullanılacak yapay bacağa uygun bir yara iyileşmesi sağlamaktır. Eğer doku enfekte ise bu durumda iki aşamalı amputasyon yapılabilir. Önce enfekte olan kısım kesilip yara dikilmez. Enfeksiyon birkaç gün içinde tedavi edildiğinde daha yukarıdan temiz bir kesi yapılarak, kapatılır.

Amputasyon sonrası neler olabilir?

Amputasyondan sonra hastanede 5-10 gün daha hasta kalır. Sorun olmadıkça pansumanlar günaşırı yapılır. Drenler ertesi gün çıkarılır. Yara iyileşmesini doktor iki haftada bir hastayı görerek değerlendirir. Tam iyileşme 4-8 haftada sağlanır.

Yaranın ve bacağın rehabilitasyonu amputasyondan hemen sonra başlar. İlk günler gerdirme egzersizleri, sonra yataktan tekerlekli sandalyeye geçme, koltuk değneği kullanma eğitimleri yapılır. Sonunda kalan bacağa ağrılığını vererek yaşamayı hasta öğrenir.

Protez bacak yada yapay bacak eğitimine ameliyattan sonraki 10 gün içinde başlanabilir. Ancak genelde hastaların protezi hazırlatmaları 4-6 hf, etkin kullanabilmeleri haftalar sürer.

Yan etkiler?

Her cerrahi girişim risk taşır. Özellikle yaşlı, eşlik eden bir çok hastalığı olan kişilerde amputasyon riskleri olabilen bir ameliyattır. Ameliyat sonrası enfeksiyon, kanama, yara iyileşmeme sorunları, eklemlerin katılaşıp hareket ettirilememesi ameliyattan sonra karşılaşılabilen sorunlardır.

Nadiren kalan doku iyileşemez ve tekrar amputasyon gerekebilir.Dizaltından yapılan ampütasyonlarda yara iyileşmemesi sonucu dizüstüne çıkma riski %7-15 dir.

Amputasyon sonrası hastalar ne yapmalıdır?

Amputasyon kesisi iyileştikten ve protez kullanılabilir hale geldikten sonra nadiren sorun gelişir. Ancak damar hastalığı geride kalan damarlarda ilerlemeye ve benzer sorunlar oluşturmaya devam eder. Bu nedenle damar hastalığı gelişiminde rol alan riskler engellenmelidir.

Öncelikle sigara bırakılmalı, gerekirse kilo kaybederek ideal kilo devam ettirilmeli, kan basıncı ve kan şekeri kontrol altında tutulmalıdır. Hastaların düzenli egzersiz yapmaları önerilir. Uygun bir protez kullanılabilir hale geldikten sonra, hastanın normal yaşamını daha aktif olarak sürdürmemesi için hiçbir neden yoktur. Aktif olan hastalar kendilerini daha iyi hissedeler.