Bypass Ameliyatı
Bypass (baypas) kelimesi ‘bağlantı yada köprü’ olarak tanımlanabilmektedir. Bypass ameliyatı, atardamar (arter) tarafından beslenen alanın, arterin belirli bir bölgesinde tıkanma sonucu canlılığını korumak için kullanılan bir cerrahi tekniktir. Bu işlem, vücudun başka bir bölgesinden tıkalı arter bölgesi dışında hazırlanan damarlar yada yapay dmarlar aracılığı ile yapılmaktadır ve tıkanıklığın altında yer alan ve atardamarın beslendiği bölgeye yeterli miktarda kan sağlamayı amaçlar.. Baypas hemen her damara yapılmakta ve yapıldığı damara göre isim almaktadır. Örneğin koroner bypass ameliyatı, kalbi besleyen, koroner arter denilen atardamarların tıkanması durumunda yapılanbaypas ameliyatıdır. Baypas ameliyatının yapıldığı yere göre teknik farklıdır. Örneğin koroner baypas için kalp-akciğer makinası kullanıması gerekebilirken, bacaklarda yapılan baypas ameliyatında böyle bir işlem gerekmez. Bu yazıda genel olarak kalp dışı damar baypas ameliyatları tartışılmıştır. Karındaki damarlar yani aorta ve/veya iliak atardamarlar tıkandığında aortanın açık olan kısmından bütün tıkalı kısımları atlayıp kasıktaki açık olan atardamarlara aorto-femoral baypas ameliyatı yapılır. Bunun için yapay damar kullanılır.
Eğer karındaki iliak yada aorta damarlarının tıkanıklığı nedeni ile yapılacak ameliyat riskli ise karını açmadan açık olan kasıktan tıkanıklığın daha aşağısındaki diğer kasığa yapay damar kullanuılarak femoro-femoral baypas yapılabilir.
Bacakta uyluk (femoral) atardamar tıkandığında kasıktan diz hizasındaki açık olan popliteal atardamara “femoro-popliteal bypass” ameliyatı yapılır.
Eğer tıkanıklık daha aşağıdaki atardamarları içeriyorsa her atardamara baypas yapılabilir. Örneğin dizden aşağıdaki damarlar tıkalı ve aşağıda açık olan ama yan yollar aracılığı ile yetersiz kanlanan bir ayak sırtında (dorsalis pedis) damar varsa dizin arkasından oraya (popliteo-dorsalis pedis baypas) yapılabilir.
Bacak baypas ameliyatları bacaklarda damar tıkanıklığı olduğunda hastanın yürüme ağrısı, yara ve istirahat ağrısı gibi mevcut bir şikayetini geçirmek yada çok daha yaygın olarak hastanın bacağını kurtarmak için yapılan ameliyatlardır.
Risk faktörleri ameliyat öncesi hastanın durumu, yaş, cinsiyet ve eşlik eden diğer hastalıkların varlığına göre değişmektedir. Risk kadınlarda ve 70 yaşından büyük hasta gruplarında daha yüksektir. Ayrıca, diyabet, obezite, diğer organ hastalıklarının varlığı (böbrek veya akciğer hastalıkları gibi), kalp krizi veya felç, eşlik eden kalp kapakçığı ve / veya ritim bozuklukları, önceki kalp ameliyatları ve hastanın ameliyat öncesi ne kadar kendi başına hareket edebildiği yada yaşayabildiği en önemli risk faktörleri arasındadır.
Gerçekleştirilen bypass ameliyat türü, baypaslanan damarın uzunluğuna, aynı seansta başka bir cerrahi müdahale olup olmadığına ve daha önceden başka damar ameliyatı geçirip geçirmediğine bağlıdır. Örneğin karındaki tıkalı aorta damarı için yapay damar kullanılarak yapılan bir baypas ameliyatı ortalama 4-6 saat sürer. BAcakta hastanın kendi safen toplardamarı kullanılarak yapılan bir femoral-popliteal (kasık ile diz arası) baypass 4 saat sürerken, aynı işlem yapay damar kullanıldığında 2 saattir. Benzer bir şekilde ayak bileği yada ayağa (ayak sırtındaki dorsalis pedis atardamarı yada ayak tabanındaki plantar atardamar) safen damarı kullanılarak baypas ortalama 4 saat sürmektedir. Bununla berabar bu bölgede safen damarı olmadığında yapay damarla yapılacak olan baypas ameliyatının açık kalma yada işe yarama şansı yok denecek kadar az olduğu için, ya karşı bacaktan, yada kollardan toplardamar çıkartılması ve bunun baypas için kullanılması gereklidir. Böyle bir durumda ameliyat süresi 6 saati bulabilir.
Teknolojinin gelişmesine paralel olarak, baypas alanında çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Geçmişte, bu operasyonlar büyük kesilerle gerçekleştirildi ve baypas ameliyatının bacakta sadece dize kadar yapılabileceğine inanılırdı. Günümüzde ise bacak baypas ameliyatları daha küçük kesilerle yapılabilmekte ve ayak yabanı yada sırtındaki küçük atardamarlara kadar gerçekleştirilebilmektedir. Diğer bir ifade ile o bacaktaki safen toplardamarı, uygun değilse karcı bacağın safen toplardamarı, o da uygun değilse kollardaki toplardamarlar kullanılarak ayağı kurtarmak için her türlü baypas mümkündür.
Genel anestezi, genellikle karın içinde yapılan baypas ameliyatı geçirecek hastalarda kullanılmaktadır. Buna karşın bacaklarda yapılacak olan baypas ameliyatlarında belden anestezi hatta local anestezi bile kullanılabilmektedir. Kalp yetmezliği, önceki kalp krizi, yüksek tansiyon, diyabet, sigara ve yaşla ilişkili yaşlı akciğer hastalıkları ve böbrek fonksiyon bozukluğu olan hastalarda anestezi farklı bir yaklaşım gerektirmektedir. En uygun anestezi yöntemi, anestezi uzmanı tarafından operasyondan bir gün önce en geç planlanmaktadır.
Bir bypass işlemi sonrası ilk gün, hasta risklerine göre yoğun bakım ünitesinde yada normal yatağında takip ve tedavi edilebilir. Genellikle karın içinde ve dizüstünde baypas ameliyatı yapılan hastalar ertesi gün yürütülebilirler. Anca kayak bileği ve ayak düzeyinde distal baypas adını verdiğimiz bir cerrahi girişim yapılmış ise hastaların ameliyat sonrası bir gün daha yatakta istirahat etmeleri istenir. Bu arada çoğu sigara içicisi olan hastaların ameliyat sonrası br akciğer sorunu yaşamamaları için solunum fizyoterapistleri düzenli olarak tedaviyi desteklerler. Genel anestezi altında yapılan tüm cerrahi işlemlerden sonra bronşlarda artan salgı, büyük damar ameliyatlarından sonra daha yaygındır. Bu nedenle solunum ve akciğer bakımı ve beraberinde solunum egzersizleri çok önemlidir. Aksi takdirde, hava yollarında salgı zamanla katılaşır,, bu da hastanın nefes almasında bozulmaya ve kandaki oksijen seviyesinin düşmesine neden olmaktadır.
