Toplardamar Dolaşımı
Atardamarların dokulara götürmüş olduğu (bol oksijenli yada temiz) kanın dokular tarafından kullanıldıktan sonra (kirli kanın) tekrar kalbe iletilmesini sağlayan damarlara toplardamar (ven) ismi verilir. Hemen her organın bir atardamarı bir de toplardamarı vardır. Toplardamarlar atardamarlardan daha ince yapılı ve daha geniş hacimlidirler. Kol ve bacaklardaki toplardamarlar iç organ toplardamarlarından farklı olarak eşlik etmiş oldukları atardamardan daha çok sayıda bulunurlar. Kol ve bacaklarda toplardamarlar yüzeyel ve derin toplardamarlar olmak üzere iki şekilde bulunurlar.
Bacaklarımızda yüzeyel olan cilt ve ciltaltı ile daha derinde olan adelelerin toplardamar dolaşımı birbirinden ayrıdır.
Yüzeyel olan en önemli toplardamarlar ayak bileğinden kasığa kadar uzanan büyük safen ve ayak bileğinin arkasından dizin arkasına uzanan küçük safen toplardamarı bulunur. Cilt ve ciltaltı dokusunun kanını taşıyan yüzeyel toplardamarlar her zaman derin toplardamarlara bağlanır. Örneğin büyük safen toplardamarı kasıkta, küçük safen toplardamarı ise diz arkasında derin toplardamara ulaşır. Yüzeyel damarların kanı derin damarlara akarken, derindeki kanın yüzeyele karışmaması için çok özel mekanizmalar bulunmaktadır . Bu açıdan bacağın toplardamar kan akımının temel direği derin toplardamarlardır.
Kaval kemiği ve baldır çevresindeki tibial venler adı verilen derin toplardamarlar diz arkasında birleşip popliteal toplardamarı oluştururlar ve popliteal damar yukarıya adeleler arasında ilerlerken uyluğun iç ve ön yüzünde femoral (uyluk) toplardamarı adını alır. Bu damara kasıkta yüzeyden gelen büyük safen toplardamarı dökülür. Daha sonra kasıktan karına ilerleyen bu damar iliak toplardamar adını alır ve diğer bacaktan gelen iliak damarla birleşip, vücudun en büyük toplardamarı olan vena kava inferiyoru oluşturur. Vena kava inferiyor karın içerisinde yukarıya doğru ilerlerken böbrek toplardamarlarının ve daha yukarıda karaciğerden gelen toplardamarların katılımı ile daha da genişler ve kalbin sağ kulakçığına dökülür.
Bacakta ciltaltındaki yüzeyel toplardamarlar sonunda derin damarlara dökülmelerinin dışında yol boyunca arada birkaç noktadan kanı derindeki toplardamarlar iletirler. Bu damarlara adele kılıfı ve adeleyi delip derine ulaşan anlamına gelen perforan (kominikan) toplardamarlar ismi verilir. Yüzeyel toplardamarlar perforan damarlar aracılığı ile kanı derin damarlara iletmelerine karşın, derin toplardamarlardaki kan perforan damarların ağzındaki kapaklar nedeni ile perforan damarlara ve yüzeyel damarlara geçemez. Gerek perforan damarların, gerekse yüzeyel damarların derine akması nedeni ile derin toplardamarlar bacağın dolaşımında temel göreve sahip olan damarlardır.
Kalp bir pompa olarak kanı dokulara basınçla gönderirken, ayaklara giden kanın yerçekimini yenip tekrar kalbe ulaşması için de aşağıdan yukarıya pompalanması gerekmektedir. Bu pompa baldır ve ayak adeleleridir. Yürürken adeleler kasıldığında bir yandan da kanı yukarıya doğru pompalar. Ancak adele gevşediğinde (örneğin yürürken bacağımızı diğerinin yanına getirirken) veya durduğumuzda giden kanın yerçekimi ile geri aşağı kaymasını engellemek için ayrı bir sisteme ihtiyaç vardır. Bu sistem ise toplardamarın iç yüzeyinde yaklaşık her 5-10 cm de bir bulunan kapakçıklardır. Kapakçıklar tek yöne açılan ve bu yönün tersine bir kuvvet olduğunda hemen kapanan çok hassas ve özel dokulardır. Gerek adele pompası gerekse kapak sisteminin düzgün çalışması sayesinde gün boyu ayakta dolaşmamıza rağmen bacaklarımızda kan birikmez.
