Toplardamar Tıkanıklığı
Günümüzde birçok insan toplardamar problemleri yaşamaktadır. Bu problemlerin en sık görülenleri arasında toplardamar tıkanıklığıdır. Toplardamar tıkanıklığı tıp literatüründe Posttrombotik sendrom olarak tanımlanmaktadır.
Toplardamar tıkanıklığı kısaca pıhtı ile damarların daralması ve tıkanması sonucunda kan akışını engellemesi ve damarın işlevsiz hale gelmesine neden olarak ciddi derecede dolaşım bozukluğu oluşturması olarak tanımlanmaktadır. Toplardamarlar içerisinde oluşan pıhtılar tedavi edilmediği sürece zaman içerisinde damar kapaklarını bozmakta ve damar duvarının deforme olmasına neden olmaktadır. Genellikle alt ekstremite (bacaklarda) görülen toplardamar tıkanıklığı problemi hastanın günlük yaşamını olumsuz etkilemektedir.
Toplardamar içerisinde pıhtı oluşumu akut derin ven trombozu (DTV) olarak tanımlanmaktadır. Bu durum kan akımını engelleyerek hastanın bacaklarında kan birikmesine neden olmaktadır. Toplardamar tıkanıklığı problemi yaşayan hastada; ödem oluşumu, şişlikleri morarmalar görülmektedir. Yaşanılan şikayetlerin ortadan kaldırılması ise uzun bir sürece ihtiyaç duymaktadır.
Toplardamarlarda pıhtı oluşumu damar tahtibatına yol açtığı gibi aynı zamanda bacaklardaki kanın kalbe gönderilmesine de engel olmakta ve kılcal damarların çatlamasına neden olabilmektedir. Bu durumda hastanın bacaklarında kılcal damar varisleri, ödem oluşumu ve bacaklarda yara açılmaları gözlemlenebilmektedir. Bu şikayetlerin bütünü ise toplardamar yetmezliği (venöz) olarak adlandırılmaktadır.
Akut derin ven trombozu yaşayan hastaların yaklaşık %50'sinin 2 yıl içerisinde posttrombotik sendrom belirtileri yaşadığı belirlenmiştir. Bu doktada toplardamar kapakları bozulmuş ve kan akışı engellenip geri kaçtığı için pıhılaşmış ve nedbe dokusuna yol açmıştır. Toplardamar yetmezliği yaşayan hastalarda bacak dokusu önemli derecede zarar görmektedir.
Toplardamar tıkanıklığı probleminde oluşan pıhtı erimemekte ve damar içerisinde kan akımını engellediği için dolaşım bozukluklarına yol açmaktadır. Bununla birlikte bacaklarda biriken kan damardaki basıncı arttırmakta ve damar duvarını zedeleyerek yara açılmalarına neden olabilmektedir. Toplardamar tıkanıklığı probleminde zamanında doğru tedavi yöntemleri uygulanmaması sonucunda hastada venöz ve venöz ülser problemleri açığa çıkabilmektedir.
Toplardamar tıkanıklığı probleminin ilk evresi pıhtı oluşumu ve pıhtının damardaki kan akışını engellemesidir. Bu durumda hasta;
Yaşanılan bu şikayetlerin yanı sıra oluşan pıhtının bulunduğu yerden koparak akciğer damarlarına ulaşarak burada tıkanıklığa neden olması da ciddi ve ölümcül bir semptom olarak tanımlanmaktadır. Pulmoner emboli adı verilen bu durumda hastalarda; nefes darlığı, göğüs ve sırt ağrısı ile birlikte, kanlı balgam çıkarma şikayetler söz konusu olabilmektedir. Pulmoner emboli durumu oldukça acil müdahale gerektiren bir problemdir.
Toplardamarda oluşan pıhtının tedavisi doğru bir şekilde ya da hiç uygulanmadığında hastada açığa çıkan belirtilerin hafiflemesi ve yok olması haftalar sürebilmektedir. Doğru şekilde tedavi edilmeyen toplardamar tıkanıklığı problemi zaman içerisinde farklı şikayetler de açığa çıkarabilmektedir. Bunlar ise şu şekilde sıralanabilmektedir;
Karın bölgesinde bulunan toplardamarların tıkanması sonucunda ise kasık bölgesi ve karın duvarında varisler oluşmaktadır. Aynı zamanda bacakları daha erken saatlerde şişmeye başlamakta ve yara açılmaları uzun süre iyileşmemekte ya da tekrar açılmaktadır.
Toplardamar tıkanıklığı probleminde ilk aşama pıhtı oluşumudur. Bu problem genellikle genetik yatkınlık ve hareket yetersizliği sonucunda açığa çıkmaktadır. Aynı zamanda birtakım hastalıklar da pıhtı oluşumuna neden olabilmektedir. Pıhtı oluşumundan sonra gelişen toplardamar tıkanıklığı problemi ise oluşan pıhtının damar duvarını zedelemesi ve kapaklarının bozulmasına neden olarak kanın geri kaçması sonucunda açığa çıkmaktadır. Bacaklarda pıhtı oluşumunun klasik tedavisinde birtakım ilaçlar kullanılması gerekmektedir ve bu ilaçlar pıhtı oluşumunun tekrarlamasını önleyecek niteliktedir. Aynı zamanda ilaç tedavisi pıhtının zaman içerisinde erimesine de yardımcı olmaktadır. Ancak pıhtının erimesi sonucunda dahi damarda darlık kalıcı olabilmekte ve kan akımını engellemeye devam edebilmektedir.
Tıkalı toplardamarların tedavisi uygulanıyor olsa dahi bacaklarda kan birikmesini engellemek oldukça zordur. Bu durum zaman içerisinde bacak dokularına ciddi derecede zarar vermektedir. Sonuç olarak toplardamar tıkanıklığını açığa çıkaran en önemli faktörler; derin ven trombozları ve flebitlerdir. Aynı zamanda Behçet hastalığı da toplardamar tıkanıklıklarına neden olabilmektedir.
Söz konusu probleme neden olan bir diğer önemli faktör ise karın bölgesinde sol tarafta bulunan iliak toplardamarının üzerinden geçen aorta çatalının sıkışması ve sonucunda yaşanan darlık ve tıkanıklardır. Bu problem May-Thurner sendromu olarak tanımlanmakta ve sol bacakta varis oluşumlarına, ödem ve cilt renginde önemli renk değişimlerine neden olmaktadır.
Bacalarda ödem ve ağrı gibi şikayetler ile doktora başvuran hastalarda çncelikle ayrıntılı genel sağlık değerlendirmesi yapılmakta ve hastanın tüm şikayetleri dinlenmektedir. Yaşanılan şikayetlere ve derecelerine bağlı olarak toplardamar tıkanıklığından şüphelenilmesi durumunda ise kesin tanı koymak amacı ile çeşitli radyolojik görüntüleme tekniklerinden yararlanılmaktadır. Bu süreçte en nitelikli görüntüleme tekniği olarak renkli Doppler ultrasonografi karşımıza çıkmaktadır.
Renkli Doppler ultrasonografi çekimi yaklaşık 30 dakika içerisinde uygulanan; damarların ve damar içerisinde dolaşan kanın akım yönünün belirlenmesinde değerli bir görüntüleme tekniğidir. Aynı zamanda damarların tıkanmış olup olmadığı da bu görüntüleme tekniği sırasında değerlendirilebilmektedir. Bilindiği üzere toplardamar tıkanıklığına neden olan önemli bir faktör de karın bölgesindeki toplardamar tıkanıklığıdır. Renkli Doppler ultrasonografisi çekimi sırasında bu bölgedeki tıkanıklık da nitelikli bir şekilde teşhis edilebilmektedir.
Toplardamar tıkanıklığı probleminin tanı sürecinde bir diğer önemli görüntüleme tekniği bilgisayarlı tomografi incelemesidir. Özel olarak geliştirilen bir ilacın damara verilmesi ile alınan görüntüler ile nitelikli bir değerlendirm yapılabilmektedir. Toplardamarların yanı sıra karın içi organlarının da görüntülenmesini sağlayan bilgisayarlı tomografi incelemesinin böbrek hastalarında ve alejik bünyeye sahip olanda hastalarda çekilmesi önerilmemektedir. Aynı zamanda gebe ya da gebelik riski bulunan hastalarda da bilgisayarlı tomografi incelemesinin gerçekleştirilmesi uygun değildir.
Tıp alanında pek çok hastalığın tanısında uygulanan manyetik rezonans görüntüleme ile herhangi bir ilaç kullanmaya ihtiyaç duyulmadan karın içi organları ve damar yapılarının görüntülenmesi sağlanabilmektedir. Yaklaşık 15 dakika süren bu işleme genellikle ultrason çekimi sonrasında başvurulmaktadır.
Son yıllarda gerek tomografi gerekse de MR çekimlerinin daha sık uygulanıyor olmasının sonucunda çok daha az başvurulan bir görüntüleme sistemi olan Venografi; çekimi yaklaşık 45 dakika süren bir işlemdir. Özel olarak geliştirilen bir ilacın damardan verilmesi ve röntgen çekilmesi ile elde edilen görüntüler diğer sistemlere oranla çok daha kısıtlı veriler oluşturmaktadır.
Damar ve damar katmanlarının ayrıntılı görüntülenmesini sağlayan damar içi ultrasonu; damar içerisinde iletilen kateter yardımı ile çekilmektedir. Genellikle günümüzde IVUS venografi ile yapılan bir inceleme olmakla birlikte damar iç yüzeyi, damarda oluşan darlıklar ve damar yüzeyindeki deformasyonlar hakkında nitelikli bilgiye ulaşılabilmektedir.
Toplardamar tıkanıklığı tedavisinin başarılı bir şekilde uygulanabilmesi ve hastanın gerek bacak gerekse de karın içi toplardamarlarındaki pıhtı, ülser ve tıkanıklıklarının tam anlamı ile tedavi edilebilmesi için tanı ve teşhis süreci büyük önem taşımaktadır.
Damar içerisinde teşhis edilen pıhtının eritilmesine yönelik tedavi; damar içerisine yerleştirilen kateter yardımı ile gerçekleştirilmektedir. (Bakınız trombolitik tedavi).
Pıhtının giderilmesine yönelik tedavinin erken dönemde gerçekleştirilememesi durumunda pıhtı sertleşerek nedbe dokusuna dönüşmektedir. Bu durumda pıhtı oluşumunun giderilmesi için stent uygulamasına ihtiyaç duyulabilmektedir. (Bakınız toplardamar tıkanıklıklarının tedavisi)
