Yüksek Kolestrolün Tedavisi

Yüksek Kolestrolün Tedavisi

Yüksek Kolestrolün Tedavisi

Yaşlandıkça kolesterol damarlarımızda birikir ve kalp krizi, inme ve diğer damar tıkanıklıkları yönünden risk oluşturur. Bu nedenle kalp kirizi, inme ve ölümün engellenebilmesi için kolesterolün düşürülmesi çok önemlidir. Kolesterol düşürücü tedaviden fayda görebilecek milyonlarca insan neyazık ki tedavi altında değillerdir. Örneğin erişkin nufusun yaklaşık beşte biri kolesterol açısından risk altında olmasına karşın, çoğu etkin bir tedavi almamaktadır. Temeldeki sorun konunun yeterince bilinmemesi, kolesterol düşürücü tedavinin yan etkilerinden korkulması, kolesterolü yüksek ama sağlıklı kişilerin ilaç kullanmadaki isteksizlikleri ve maliyet yüksekliği olarak düşünülebilir.

Kolesterol nedir?

Kolesterol insan hücrelerinin önemli bir yapı taşıdır. Temel olarak kolesterol yağdan zengin bir molekül olup kan içinde yer alır. İnsan organizması kolesterolü iki şekilde elde eder. Bunlardan ilki kolesterolün % 75 inin oluşturulduğu karaciğerdir. Diğeri ise gıdalardan elde ettiğimiz kolesteroldür ki bu toplam mikarın %25 ine denktir. Kolesterol iyi ve kötü kolesterol olmak üzere başlıca iki şekilde bulunur. Düşük yoğunluklu kolesterol (LDL) yüksek düzeylerde bulunduğunda kötü kolesterol olarak ifade edilmekte olup kalp krizi, inme ve damar tıkanıklıkları açısından risk taşır. Buna karşın yüksek yoğunluklu kolesterol (HDL) ise iyi kolesterol olarak tanımlanır ve yüksek miktarda olmasının kalp krizi ve inme için koruyucu olduğu bilinmektedir. Öte yandan kanda bulunan diğer yağ molekülleri örneğin tirgliseritlerinde yüksek miktarda olması kalp ve damar sağlığı açısından risklidir.

Kolesterolün yarattığı sorunlar nelerdir?

Vücudumuz normal işlevleri için kolesterole ihtiyacı vardır. Ancak fazla kolesterol kalp ve damar sağlığımız açısından zararlıdır. Fazla kolesterol ve yağ ürünleri damar duvarında birikerek damarda darlık oluşturan kabartılara (aterosklerotik plak) neden olur. Oluşan bu kabartılar zamanla daha da büyüyerek damarın içini daraltır. Bazen bu kabartılar çatlar ve içindeki yağ ve hücre artıklarının dolaşıma karışıp, daha ilerde yer alan organlarda tıkanıklıklar oluşturmasına neden olur. Örneğin şahdamarının üzerinde yer alan aterosklerotik plakların çatlaması beyindeki damarlar tıkanıp, felç, körlük veya konuşma bozuklukları görülebilir. Öte yandan çatlayan ve bir krater halinen dönen aterosklerotik plak pıhtılaşmayı tetikleri ve üzeri kısmen veya tamamen pıhtı ile kaplanır. Bu pıhtılar zaman zaman bulundukları yerden kopup, ilerdeki damarların tıkanmasına neden olur. Yada plağın olduğu yerdeki damar tamamen tıkanabilir. Bu durumda da kalp damarlarındaki tıkanıklık sonucu kalp krizi, şahdamarının tıkanması sonucu felç yada inme, bacak damarlarının tıkanması sonucu gangrenler gelişebilir. Ancak yüksek kolesterolün kendisi hasta tarafından hissedilecek her hangi bir şikayete neden olmaz.

Kandaki kolesterol miktarı ile kalp-damar sağlığı arasında nasıl bir ilişki vardır?

Birçok bilimsel çalışmaya göre kandaki kolesterol düzeyi arttıkça kalp krizi, inme ve ölüm riskide artmaktadır. Bu risk hem kandaki toplam kolesterol düzeyi hemde LDL ve HDL düzeyi ile ilişkilidir. Örneğin LDL inin değerideki her 10 mg/dL lik artış, kalp krizi riskini %20 artırmaktadır. Öte yandan HDL nin artması riski azaltmakta, HDL nin düşmesi riski artırmaktadır. Bu açıdan düşük HDL ile yüksek LDL tedavisi birbirinden farklıdır. Bu açıdan geleceğe yönelik risk tahmininde bulunabilmek için toplam kolesterol, LDL, HDL ve kan basıncı birlikte değerlendirilmelidir. Erişkinler 20 yaşından sonra her beş yılda bir kolesterol ve kan lipitlerini ölçtürmelidirler. Bu tahmini sağlıklı yapabilmek için bilimsel araştırmalara dayanan çeşitli hesaplama yöntemleri geliştirilmiştir.

Kolesterol yüksekliğinin sebebi nedir?

Çoğu kez neden yaşam tarzı, beslenme şekli yada tedavi edilebilen bazı hastalıklar kolesterol yüksekliğinin sebebidir. Örneğin şişmanlık, egzersiz yapmama, sigara kolesterol yüksekliğine katkıda bulunur. Öte yandan şeker hastalığı, böbrek hastalığı, gebelik ve troid bezi yetmezliği kolesterol ve yağ miktarını artıran hastalıklardır. Bunun yanında kolesterol yüksekliği genetik olabilir.

Genel olarak 45 yaş üzeri erkeklerde ve 55 yaş üzeri kadınlarda kolesterol yüksekliği olma olasılığı fazladır. Eğer 55 yaşından önce erkek kardeş yada babada kalp hastalığı olan kişilerde kolesterol yüksekliği daha erken yaşlarda oluşabilir.

Kolesterolü düşürmek için yaşam tarzında yapılacak değişiklikler

Kolesterol düzeyini düşürmek için yaşam tarzınızda yapabileceğiniz başlıca değişiklikler diyet ve egzersizdir. Kolesterol alımı günlek 200 mg ın altına düşürülmeli ve toplam alınan yağ miktarının alınan tüm kalorinin içindeki yeri %20-25 den fazla olmamaldır. You can reduce your cholesterol through changes in your diet and exercise. Ayrıca doymuş yağlar ve trans-yağ asitleri (margarin ve kızartma yağları) azaltılmalı yada hiç alınmamalıdır. Günde en az 20-30 gram fiber sebze, meyve ve tahıllardan alınmalıdır. Bazı kuruyemişler, mısır, pirinçte bulunan ve hazır ürünler halinde satılan steroller günde 2-3 gram tüketilmelidir. Bunun yanı sıra kilo kaybı, egzersiz ve diyette yapacağınız değişikliklerle HDL artırılıp, trigliserdler ve kolesterol azaltılablir. Uygun bir diyet ve egzersiz programı ile toplam ve LDL kolesterol düzeyi -15 azaltılabilir.

İlaç tedavisi

Yaşam tarzındaki değişikliklerlere rağmen, kolesterol düzeyini yeterince düşürebilmek için ilaç tedavisi gereklidir. Çok değişik ilaç çeşitleri vardır. En yaygın kullanılan ve etkili olan ilaç statin grubu ilaçlardır. Statinler karaciğerde kolesterol üretimini engelleyerek LDL kolesterol düzeyini düşürürler. Başlangıç dozunda statinler LDL yi ortalama %25-40 azaltırken, HDL yi %5-10 artırırlar. Daha yüksek dozlarda ise LDL yi %50-60 oranında düşürebilirler. Statinlerin kolesterol düşürücü etkilerine ek olarak, kalp ve damar sağlığı açısından çok önemli sayılabilecek başka etkileride vardır. Statinle kalp krizi riski yükselten c-reaktif protein (CRP) düzeyi ve enflamasyonu azaltırlar. Damar iç yüzünü döşeyen endotel hücrelerinin işlevlerini korurlar.

Çoğu hastadaki kolesterol tedavisinde statinler ilk tercih edilecek ilaçlardır. Eğer statinleri kullanamaz iseniz doktorunuz size kolesterolü düşürmek için başka ilaçlar verebilir. Bu ilaçlardan bazıları barsaklardan kolesterol emilimini engelleyen ezetimibe, LDL yi düşürüp, HDL yi artıran nikotinik asit (niacin) ve trigliseritleri düşürüp, HDL yi artıran fibratlardır. Kolesterolü düşürme amacına ulaşmak için bu ilaçlar tek başına yada birlikte kullanılabilir.

Bilimsel kanıtlar:

Kalp hastalığı olan veya kalp hastalığı açısından riskli olan kişilerde bir çok bilimsel araştırma statinler ile statin içermeyen ve ilaç etkinliği olamayan hapları (plasebo) karşılaştırmıştır. Bütün bu çalışmalardan elde edilen bilginin özeti statinlerin kalp krizi geçirme ölüm oranını %30-40 azalttığıdır. Benzer bir şekilde statinlerin inme riskini % 30 oranında azalttığı gösterilmiştir. Bu çalışmalarda ayrıca LDL kolesterol düzeyini %50 den fazla düşüren yüksek dozlardaki statinlerin ölüm, kalp krizi ve şiddetli göğüs ağrısını daha da fazla azalttığı gösterilmiştir.

Kolesterol ne kadar düşük olmalıdır?

Her hasta kolesterol düzeyini düşürmeye odaklanmalıdır. Ancak her hasta için kalp ve damar hastalığı riskine göre hedeflenen farklı LDL düzeyleri vardır. Kalp ve damar hastalığı, ateroskleroz olduğu bilinen kişilerde LDL düzeyi 100 mg/dL den fazla olduğunda risk belirgin ölçüde arttığı için, hedef LDL düzeyi 100 mg/dL nin altında olmalıdır. Ancak risk daha fazla ise örneğin kalp damar hastalığı olan ve eşlik eden çok sayıda risk faktörü olan (şeker hastalığı, sigara kullanımı) veya yeni kalp krizi yada akut göğüs ağrısı tanımlayan hastalarda LDL düzeyi 70 mg/dL nin altında olmalıdır.

Kalp hastalığı olmayan ama kalp ve damar hastalığı açısından riskli olan kişilerde (örneğin şeker hastalığı, hipertansiyon, sigara ve ailede kalp ve damar hastalığı öyküsü olan kişilerde) hedef LDL 130 mg/dL nin altı ama idealde 100 mg/dL nin altında olmalıdır. Bazı hastalarda ise trigliseritler yüksek ve HDL çok düşükse daha farklı bireysel tedaviler gerekebilir.

Yan etkiler

Geçtiğimiz 15 yıl süresince kolesterol düşürücü ilaçlar yüzmilyonlarca kişi tarafından kullanılmıştır. Özetle statinler güvenilir ilaçlardır. İlaç başlandıktan veya doz değişikliğinden bir iki ay sonra, ilacın karaciğer yada kas dokusuna olumsuz bir etkisinin olup olmadığını değerlendirmek için bazı kan tahlilleri gerekebilir. İlaç kullanan hastaların %3-4 ünde karaciğer ve kas enzimleri yükselebilir. Bazen kaslarda ağrı yada kramlar olabilir. Böyle durumlarda statinler azaltılır yada kesilir veya başka bir ilaca geçilir. Yüksek dozlarda yan etkiler artmaktadır. Nikotinik asit bazen kızarıklık ve sıcaklık hissine neden olabilir. Ancak ilaçtan yarım saat önce alınan aspirin bu yan etkiyi azaltır.